झापा - पोखरा महानगरपालिकाले शनिबार आयोजना गरेको कार्यक्रममा बेलुनसहितको डेकोरेशन गर्न हाइड्रोजन ग्यासको प्रयोग गरिएको थियो। तर, त्यही ग्यासको विष्फोटका कारण दुर्घटना हुन पुग्यो। यस घटनापछि हाइड्रोजन ग्यासको प्रयोगबारे नयाँ बहस सुरु भएको छ।
रसायनशास्त्रका शिक्षक विश्वनाथ राजवंशीका अनुसार हाइड्रोजन ग्यास ब्रह्माण्डमा पाइने सबैभन्दा हलुका र सबैभन्दा प्रज्वलनशील ग्यास हो। अत्यधिक प्रतिक्रियाशील भएकाले आगो वा अन्य ऊर्जासँग सजिलै प्रतिक्रिया गर्छ, जसले विष्फोट निम्त्याउन सक्छ। विदेशमा हाइड्रोजन ग्यास बेलुन भर्नका लागि प्रयोग गर्न निषेध गरिएको भए पनि नेपालमा भने बेलुन उडाउन यसकै प्रयोग गरिएको देखिन्छ।
हाइड्रोजनको प्रयोग : लापरवाही कि अज्ञानता ?
राजवंशीका अनुसार बेलुन उडाउन वायुमण्डलमा पाइने हलुका ग्यास प्रयोग गर्नुपरेमा हिलियम उपयुक्त हुन्छ। हिलियम पनि हलुका ग्यास भए पनि हाइड्रोजन जस्तो प्रज्वलनशील हुँदैन। तर, पोखरामा यसरी हाइड्रोजनको प्रयोग हुनु लापरवाही वा अज्ञानताको संकेत भएको उनले बताए।
विज्ञान शिक्षक राजवंशी भन्छन्, "जसको कारण सूर्य बलिरहेको छ, त्यो ग्यासलाई बेलुनमा भर्न दिनु हुँदैन। यो ग्यासको दुरुपयोगले ठूलो अनिष्ट हुन सक्छ।"
हाइड्रोजन अत्यन्तै संवेदनशील ग्यास भएकाले सामान्य आगोसँग समेत प्रतिक्रिया गरेर विष्फोट गराउन सक्छ। पोखराको घटनामा पनि यही जोखिम बेवास्ता गरिएको हुनसक्छ।
विद्यार्थीलाई सिकाइने चेतना, तर व्यवहारमा बेवास्ता :
विद्यालयस्तरमै हाइड्रोजन ग्यासबारे सिकाइन्छ। ८/९ कक्षाका विद्यार्थीले प्रयोगशालामा यसको प्रज्वलनशीलता बुझ्ने अवसर पाउँछन्। तर, सार्वजनिक कार्यक्रमहरूमा भने यही चेतना अभाव देखिन्छ। बेलुनमा हाइड्रोजन भर्न नदिनुपर्ने, विशेष गरी बालबालिकाका खेलौनाहरूमा यसको प्रयोग नगर्नुपर्ने शिक्षक राजवंशीको सुझाव छ।
"आगोको एउटा फिलिङ्गो भेट्यो भने बेलुन बल्ने होइन, पड्किन्छ। शनिबार पोखरामा देखिएको दृश्य यही हो," उनले थपे।
सरकारले ध्यान दिनुपर्ने विषय :
हाइड्रोजन ग्यासको दुरुपयोग रोक्न कानुनी व्यवस्था आवश्यक रहेको राजवंशी बताउँछन्। बजारमा बेलुन भर्नका लागि हाइड्रोजन सहजै उपलब्ध छ, जसले सुरक्षा जोखिम निम्त्याउन सक्छ। सचेतना र निगरानी अभावले जथाभावी हाइड्रोजन प्रयोग भइरहेको देखिन्छ।
पोखराको घटनाले एउटा गम्भीर पाठ दिएको छ— सौन्दर्यका नाममा लापरवाहीले ठूलो दुर्घटना निम्त्याउन सक्छ। बेलुन उडाउन वा डेकोरेशन गर्न सुरक्षित विकल्प छनोट गर्नुपर्छ। विज्ञानका तथ्यलाई बेवास्ता गरिएमा भविष्यमा यस्ता घटनाहरू दोहोरिन सक्छन्।
