झापा । नेपालका ग्रामीण क्षेत्रमा प्रायः अपहेलित झारझैँ मानिने काउसो (Velvet Bean / Mucuna Pruriens) अहिले विश्व बजारमा अत्यन्तै महँगो दरमा बिक्री हुने बालीका रूपमा चिनिँदै गएको छ। वैज्ञानिक प्रोसेसिङ गरी तयार गरिएको काउसो पाउडर अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा प्रति किलो करिब ९०० युरो (नेपाली रुपैयाँ १,४५,८००) सम्ममा बिक्री भइरहेको तथ्य सार्वजनिक भएको छ।
काउसो एक उष्णकोटीय बाली हो जसको औषधीय, पोषणीय र कृषि-पर्यावरणीय मूल्य अत्यधिक उच्च मानिन्छ। यस बालीको बीउमा पाइने एल-डोपा (L-DOPA) तत्व शरीरमा प्रवेश गरेपछि ‘डोपामाइन’ बन्ने गर्छ, जसले मस्तिष्क र स्नायु प्रणाली सन्तुलनमा राख्ने, मुड सुधार्ने र मानसिक स्फूर्तता बढाउने काम गर्छ।
मुख्य औषधीय लाभहरू
१. स्नायु र मस्तिष्क स्वास्थ्यका लागि उपयोगी :
काउसोमा रहेको L-DOPA तत्व पार्किन्सन रोगका बिरामीहरूका लागि अत्यन्तै लाभदायी मानिन्छ।
२. मनोबल र ऊर्जा वृद्धि :
डोपामाइनलाई ‘खुशी हर्मोन’ भनिन्छ। यसले तनाव घटाउने र आत्मविश्वास बढाउने कार्य गर्छ।
३. यौन स्वास्थ्यमा सुधार :
अनुसन्धानहरूले काउसोलाई टेस्टोस्टेरोन वृद्धि, स्पर्म काउन्ट सुधार र यौन कमजोरी घटाउने प्राकृतिक विकल्पका रूपमा देखाएका छन्।
४. खेलकुद र मांसपेशी विकासमा सहयोगी :
खेलकुद गर्नेहरूका बीच काउसो पाउडरलाई ‘नेचुरल एनर्जी बूस्टर’ का रूपमा प्रयोग गरिन्छ।
कृषि र वातावरणीय लाभ :
काउसो बालीले माटोमा वायुमण्डलीय नाइट्रोजन स्थिर गरेर उर्वरता बढाउँछ। यसको बाक्लो पातले हरियो मल (Green Manure) को काम गर्छ भने जराले माटो क्षय रोक्ने र ओसिलोपन कायम राख्ने गुण राख्छ।
प्रोसेसिङ विधि :
१. पाकेको कोसाबाट बीउ निकालिन्छ।
२. बीउ सुकाएर पिसिन्छ वा एक्स्ट्रयाक्ट निकालिन्छ।
३. यही एक्स्ट्रयाक्टलाई ‘Mucuna Extract’ वा ‘L-DOPA Powder’ भनेर विश्व बजारमा बिक्री गरिन्छ।
काउसो अत्यधिक मात्रामा सेवन गर्दा रगतचाप बढ्ने, अनिद्रा वा अत्यधिक उत्तेजना हुने जोखिम रहन्छ। गर्भवती, स्तनपान गराउने वा स्नायु समस्या भएका व्यक्तिहरूले चिकित्सकको सल्लाहमा मात्र सेवन गर्नुपर्छ।
काउसो नेपालको लागि स्वास्थ्य, कृषि र आर्थिक तीनै पक्षमा फाइदाजनक बाली बन्न सक्छ। उचित वैज्ञानिक अनुसन्धान र प्रोसेसिङ उद्योग विकास गर्न सके, यो बाली नेपालकै ग्रामीण अर्थतन्त्रको सशक्त स्रोत बन्ने सम्भावना छ।
